1. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ

Άρθρο 21 ΦΕΚ 211 Α’ 24-12-2019: Σύνταγμα της Ελλάδας μετά το Ψήφισμα της 25ης Νοεμβρίου 2019 της Θ’ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων.

 

Σύμφωνα με το άρθρο 21 παρ. 2 του Συντάγματος ΦΕΚ 211 Α’ /24-12-2019, όσοι πάσχουν από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο έχουν δικαίωμα ειδικής φροντίδας από το κράτος, ενώ σύμφωνα με την παράγραφο 3, το κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της αναπηρίας.

 

Στο άρθρο αυτό, θεμελιώνεται το κοινωνικό κράτος δικαίου και η κοινωνική πολιτική του κράτους, η οποία ασκείται μέσω των ειδικότερων νόμων που εκτελούν αυτή τη συνταγματική επιταγή. Επίσης, το άρθρο 21 παρ. 6, αναφέρεται ρητά στα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, ορίζοντας τα εξής: «Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας.»

 

Με τη διάταξη αυτή, το Σύνταγμα της Χώρας εναρμονίζεται με τα πιο προοδευτικά Συντάγματα άλλων χωρών και υιοθετείται το κοινωνικό μοντέλο για την αναπηρία. Συγκεκριμένα, η διάταξη αυτή σε συνδυασμό με την αρχή της αναλογικής ισότητας (άρθρο 4 παρ.1) αλλά και με τη διάταξη του άρθρου 116 παρ. 2, που επιτρέπει την λήψη θετικών μέτρων υπέρ των ομάδων, οι οποίες τελούν υπό συνθήκες πραγματικής ανισότητας, επιτρέπει στο νομοθέτη να λάβει όλα τα μέτρα που είναι αναγκαία για την προστασία ή για τη διευκόλυνση των ατόμων με αναπηρία.

 

 

Ν. 4074/ ΦΕΚ 88 Α’ 11-04-2012: “Κύρωση της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες και του Προαιρετικού Πρωτόκολλου στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες”.

 

Η Διεθνής Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.), που επικυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν. 4074/2012, αποτελεί το πρώτο νομικά δεσμευτικό διεθνές μέσο για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η Σύμβαση, ως σύνολο, αλλά και το περιεχόμενο των επιμέρους άρθρων της, διέπονται από οκτώ κατευθυντήριες αρχές:

  • Ο σεβασμός της έμφυτης αξιοπρέπειας, της αυτονομίας, που περιλαμβάνει την ελευθερία να κάνει τις δικές του επιλογές, και την ανεξαρτησία των προσώπων.
  • Απαγόρευση των διακρίσεων.
  • Η πλήρης και αποτελεσματική συμμετοχή και ένταξη στην κοινωνία.
  • Ο σεβασμός της διαφορετικότητας και η αποδοχή των ατόμων με αναπηρία ως μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας και της ανθρωπότητας.
  • Ισότητα των ευκαιριών.
  • Προσβασιμότητα.
  • Ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών.
  • Ο σεβασμός των αναπτυσσόμενων ικανοτήτων των παιδιών με αναπηρία και ο σεβασμός για το δικαίωμα των παιδιών με αναπηρία να διατηρούν την ταυτότητά τους.

Σε σχέση με παλαιότερα κείμενα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η Σύμβαση χαρακτηρίζεται από πολλές ρηξικέλευθες και καινοτόμες προτάσεις. Ωστόσο, τρία καινούργια στοιχεία έχουν καθοριστική σημασία:

  • Αποτελεί δεσμευτικό κείμενο για τις χώρες που υπογράφουν και κυρώνουν τη Σύμβαση.
  • Εισάγει την κοινωνική προσέγγιση για την αναπηρία, έναντι της ξεπερασμένης ιατρικής προσέγγισης.
  • Εισάγει την δικαιωματική προσέγγιση για την αναπηρία, σε αντιδιαστολή με ευκαιριακού και φιλανθρωπικού τύπου προσεγγίσεις.

Επισημαίνεται ότι το άρθρο 1 της Σύμβασης, εισάγοντας την οπτική της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα άτομα με αναπηρία και τα εμπόδια του περιβάλλοντος, συνιστά μια ολιστική προσέγγιση για τον ορισμό της αναπηρίας. απομακρύνεται από το ιστορικά κυρίαρχο ιατρικό μοντέλο, εισάγοντας συγχρόνως την κοινωνική διάσταση για την προσέγγιση της αναπηρίας.

 

Με τον Ν. 4837/2021 και συγκεκριμένα με τα άρθρα 32 έως 34 θεσπίστηκε η υπηρεσία «Προσωπικός Βοηθός για Άτομα με Αναπηρία»,  κατ’ εφαρμογή του άρθρου 19 (β) του Ν. 4074/2012 με θέμα την ανεξάρτητη διαβίωση και ένταξη στην κοινωνία. Βλ. Νομική Βάση 5. Προσωπικός Βοηθός

 

 

Ν. 2101/ΦΕΚ 192 Α’ 2-12-1992: Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού.

 

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού υιοθετήθηκε ομόφωνα από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 20 Νοεμβρίου του 1989. Μέχρι σήμερα έχει επικυρωθεί σε 193 χώρες, με την Ελλάδα να την κυρώνει στις 3 Δεκεμβρίου του 1992 με τον Ν.2101/92 (ΦΕΚ Α’ 192): Κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού.

 

Η συγκεκριμένη σύμβαση είναι μία διεθνής συνθήκη ανθρωπίνων δικαιωμάτων η οποία ορίζει πως όλα τα παιδιά γεννιούνται με βασικές ελευθερίες και δικαιώματα.

 

Μια τέτοια συνθήκη αποτελεί μια συμφωνία μεταξύ κρατών όπου όλοι συμφωνούν να υπακούουν στον ίδιο νόμο. Η Σύμβαση καθορίζει το εύρος των δικαιωμάτων τα οποία οφείλουν να απολαμβάνουν τα παιδιά οπουδήποτε, χωρίς καμία απολύτως διάκριση. Θέτει τις βασικές προϋποθέσεις για την ευημερία των παιδιών στα διάφορα στάδια της ανάπτυξής τους και είναι ο πρώτος παγκόσμιος, νομικά δεσμευτικός, κώδικας δικαιωμάτων των παιδιών στην ιστορία.

 

Συνοπτικά τα άρθρα που αναφέρονται ειδικότερα στα Δικαιώματα του παιδιού με Αναπηρία είναι τα ακόλουθα:

 

Στο Άρθρο 23

Αναγνωρίζεται ότι τα πνευματικώς ή σωματικώς ανάπηρα παιδιά πρέπει να διάγουν πλήρη και αξιοπρεπή ζωή, σε συνθήκες οι οποίες εγγυώνται την αξιοπρέπεια τους, ευνοούν την αυτονομία τους και διευκολύνουν την ενεργό συμμετοχή τους στη ζωή Επίσης αναγνωρίζεται το δικαίωμα των ανάπηρων παιδιών να τυγχάνουν ειδικής φροντίδας και δωρεάν βοήθειας προσαρμοσμένης στην κατάσταση του παιδιού και στις περιστάσεις των γονέων τους, ώστε τα ανάπηρα παιδιά να έχουν αποκλειστική πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην επιμόρφωση, στην περίθαλψη, στην αποκατάσταση αναπήρων, στην επαγγελματική εκπαίδευση και στις ψυχαγωγικές δραστηριότητες, έτσι που να επιτυγχάνεται η όσο το δυνατόν πληρέστερη κοινωνική ένταξη και προσωπική τους ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένης της πολιτιστικής και πνευματικής τους εξέλιξης.

Στο Άρθρο 24

Αναγνωρίζεται το δικαίωμα του παιδιού να απολαμβάνει το καλύτερο δυνατόν επίπεδο υγείας και να επωφελείται από τις υπηρεσίες ιατρικής θεραπείας και αποκατάστασης αναπήρων.

 

Στο Άρθρο 26

Αναγνωρίζεται σε κάθε παιδί το δικαίωμα να επωφελείται από την κοινωνική πρόνοια, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών ασφαλίσεων, και παίρνουν τα απαραίτητα μέτρα για να εξασφαλίσουν την πλήρη πραγματοποίηση του δικαιώματος αυτού, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία τους.

 

 

 

N. 4488/ ΦΕΚ 137 Α’ 13-09-2017: Συνταξιοδοτικές ρυθμίσεις Δημοσίου και λοιπές ασφαλιστικές διατάξεις, ενίσχυση της προστασίας των εργαζομένων, δικαιώματα ατόμων με αναπηρίες και άλλες διατάξεις.

 

Στο Μέρος Δ’ του Ν 4488/2017 στα άρθρα 59-74 του ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Β παρατίθενται Κατευθυντήριες διατάξεις υλοποίησης της Συμβάσης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες.

Ενδεικτικά αναφέρονται άρθρα όπου συνοπτικά περιλαμβάνονται:

 

Στο άρθρο 61

Γενικές υποχρεώσεις κάθε φυσικού ή νομικού προσώπου δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου για να αφαιρεί υφιστάμενα εμπόδια κάθε είδους, β) να τηρεί τις αρχές καθολικού σχεδιασμού προκειμένου να διασφαλίζει για τα ΑμεΑ την προσβασιμότητα των υποδομών, των υπηρεσιών ή των αγαθών που προσφέρει, γ) να παρέχει εύλογες προσαρμογές υπό τη μορφή εξατομικευμένων και κατάλληλων τροποποιήσεων, ρυθμίσεων και ενδεδειγμένων μέτρων δ) να απέχει από πρακτικές, κριτήρια, συνήθειες και συμπεριφορές που συνεπάγονται διακρίσεις σε βάρος των ΑμεΑ, ε) να προάγει με θετικά μέτρα την ισότιμη συμμετοχή και άσκηση των δικαιωμάτων των ΑμεΑ στον τομέα της αρμοδιότητας ή δραστηριότητάς του.

 

Στο άρθρο 62

Θέματα Ένταξης της διάστασης της αναπηρίας στις δημόσιες πολιτικές.

 

Στο άρθρο 63

Ρυθμίσεις για τον Καθολικό σχεδιασμό διοικητικών προϊόντων, περιβαλλόντων και υπηρεσιών, εύλογες προσαρμογές.

 

Στο άρθρο 66

Θέματα Ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης σε θέματα δικαιωμάτων ΑμεΑ.

 

 

 

Ν. 4443_2016_ΦΕΚ_Α_232_9-12-2016  «Ενσωμάτωση της Οδηγίας 2000/43/ΕΚ περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων …και στην απασχόληση και την εργασία…»

 

Σκοπός των διατάξεων του Μέρους Α΄ είναι η προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης και η καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας σύμφωνα με την Οδηγία 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου της 27ης Νοεμβρίου 2000 και για τη διευκόλυνση της άσκησης των δικαιωμάτων των εργαζομένων στο πλαίσιο της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων σύμφωνα με την Οδηγία 2014/54/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Απριλίου 2014.

 

Ο νόμος 4443/2016  εφαρμόζεται στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα όσον  αφορά:

  • τους όρους πρόσβασης στην εργασία, συμπεριλαμβανομένων των κριτηρίων επιλογής και των όρων πρόσληψης, ανεξάρτητα από τον κλάδο δραστηριότητας και σε όλα τα επίπεδα της επαγγελματικής ιεραρχίας·
  • την πρόσβαση σε όλα τα είδη και επίπεδα επαγγελματικού προσανατολισμού,
  • μαθητείας, επαγγελματικής κατάρτισης, επιμόρφωσης·
  • τους όρους και τις συνθήκες εργασίας (αποδοχές, απόλυση, υγεία και ασφάλεια κ.ά.)·
  • τη συμμετοχή σε συνδικαλιστική οργάνωση εργαζομένων ή εργοδοτών.

 

Ο νόμος απαγορεύει

  • τη διάκριση λόγω σχέσης, όταν ένα πρόσωπο υφίσταται λιγότερη ευνοϊκή μεταχείριση λόγω της στενής του σχέσης με πρόσωπο ή πρόσωπα με αναπηρία ή χρόνια πάθηση
  • τη διάκριση λόγω νομιζόμενων χαρακτηριστικών, όταν ένα πρόσωπο γίνεται δέκτης λιγότερο ευνοϊκής μεταχείρισης επειδή εικάζεται ότι έχει αναπηρία ή χρόνια πάθηση
  • την πολλαπλή διάκριση, όταν οποιαδήποτε διάκριση, αποκλεισμός ή περιορισμός οφείλεται σε περισσότερους από έναν λόγους
  • την άρνηση εύλογων προσαρμογών που απαιτούνται για τη διασφάλιση της ίσης μεταχείρισης.

 

Επίσης ορίζεται ότι :

  • Η λήψη θετικών μέτρων, με σκοπό την πρόληψη ή την αντιστάθμιση παραγόντων που δυσχεραίνουν την ένταξη ατόμων με αναπηρία, δεν συνιστά διάκριση (άρθρο 7).
  • Είναι σημαντικό ωστόσο να τονιστεί ότι δεν υφίσταται διάκριση όταν λόγω της φύσης ή του πλαισίου των συγκεκριμένων επαγγελματικών δραστηριοτήτων απαιτούνται συγκεκριμένα στοιχεία και χαρακτηριστικά. Στην περίπτωση αυτή, η απόρριψη υποψηφίων που εξαιτίας της αναπηρίας τους δεν διαθέτουν αυτές τις ικανότητες συνιστά δικαιολογημένη διαφορετική μεταχείριση (άρθρο 4).
  • Ο Συνήγορος του Πολίτη ενεργεί ως φορέας για την παρακολούθηση και προώθηση της εφαρμογής της ίσης μεταχείρισης στην εργασία των ατόμων με αναπηρία (στην πρόσβαση, στις συνθήκες και στους όρους εργασίας, στην κοινωνική ασφάλιση). Παρεμβαίνει κατόπιν ενυπόγραφης αναφοράς κάθε άμεσα ενδιαφερομένου ή και αυτεπάγγελτα.

 

Ειδικότερα, για το σκοπό της διασφάλισης της ίσης μεταχείρισης είναι δυνατόν να επιληφθεί υποθέσεων που εκκρεμούν ενώπιον δικαστηρίων, δικαστικών ή εισαγγελικών αρχών έως τη διεξαγωγή της πρώτης συζήτησης στο ακροατήριο ή την άσκηση ποινικής δίωξης ή έως ότου το αρμόδιο δικαστήριο ή η αρμόδια δικαστική αρχή αποφανθεί για την αίτηση παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας (άρθρο 19).